Muốn Dạy Nói Cho Con Cần Phải Hiểu Về “Hành Vi Lời Nói” (Verbal Behavior)

Một phần rất quan trọng của phương pháp Applied Behavior Analysis (ABA) đó là Hành Vi Lời Nói (Verbal Behavior). Trong khi tưởng chừng như ngôn ngữ và việc nói là thứ vốn tự nhiên có và tự hình thành thì B.F. Skinner vào đầu năm 1900 đã nghiên cứu và viết rằng Lời Nói là cũng là Hành Vi. Mà hành vi thì có thể dạy, thay đổi, và rèn luyện. Từ đó nhiều nghiên cứu sau này đã phát triển và sử dụng rộng rãi Hành Vi Lời Nói (Verbal Behavior)

“Hành Vi Lời Nói” là một chủ đề rất lớn trong ABA. Ở đây sẽ chỉ đề cập tới phần nhỏ quan trọng mà giúp ích cho các bố mẹ trong việc dạy nói cho con.

Về lý thuyết “Hành Vi Lời Nói” là một cách suy nghĩ về mặt chức năng ngôn ngữ của con người bao gồm cả giao thiếp không nói và suy nghĩ.

Đây là thành phần chính của “Hành Vi Lời Nói” theo B.F. Skinner:

• Mand (Yêu cầu) – Yêu cầu những thứ cần/muốn.
• Tact (Tạm dịch là Nhận định) – Nhận định tên đồ vật/hành vi và những thứ mà có thể nhìn, cảm thấy, ngửi, hoặc chạm được.
• Echoic (Bắt chước) – Nói lại sau khi nghe người khác nói.
• Intraverbal (Tạm dịch là Đối thoại) – Trả lời câu hỏi hoặc thảo luận về vấn đề sau khi tiếp nhận hành vi lời nói của người khác.

(Sẽ không đi sâu vào Listener Responding, Imitation, Copy a Text, Transcription, and Textual ở đây. Và sẽ đề cập tới dạy bé dùng ngôn ngữ cử chỉ (ASL) và hình ành (PECS) ở một bài khác -> Tất cả đều nằm trong hành vi lời nói (Verbal beahvior))

Theo kinh nghiêm giảng dạy. Để dạy về Hành Vi Lời Nói cần có chương trình đúng đắn và phù hợp với đối tượng học. Vì không sẽ tạo ra những hành vi lời nói không mong muốn như lập đi lập lại hoặc trả lời theo thói quen khó thay đổi với những hành vi không mong muốn khác.

*Cách dạy thông thường Mand (Yêu Cầu) sẽ được dạy trước vì theo lẽ tự nhiên trẻ cần sẽ mong muốn thực hiện.

Ví dụ: Dạy từ “iPad”

Đầu tiên dạy trẻ nói “iPad” để yêu cầu được iPad.

Tiếp theo đưa những bức hình khác nhau trong đó có hình iPad và yêu cầu trẻ chỉ ra iPad.

Kế đến nói “iPad” để trẻ lập lại “iPad” hoặc cho trẻ ghép những hình ảnh iPad khác nhau lại với nhau.

Cuối cùng là hỏi trẻ cái gì có thể chơi games/ghép hình/nghe nhạc (tuỳ thuộc cách trẻ sử dụng) và trẻ trả lời “iPad”

*Trẻ cần biết tất cả các cách sử dụng từ Ipad khác nhau. Không phải chỉ dung từ iPad chỉ để yêu cầu.

Tương tự với các từ khác cho dạy trẻ.

Theo kinh nghiệm giảng dạy, đối với một số bé chưa nói được. Thì một số bé sẽ bật được âm hiệu quả với Yêu Cầu (Mand) trước và một số bé sẽ bật được âm hiệu quả với Đối Thoại (Intraverbal) đơn giản trước. Đồng thời có thể dạy một lúc cả hai.

Yêu Cầu (Mand)

• Xem xét và ghi lại hiện tại bé có tạo được âm thanh gì
• Chọn phụ âm (m, d, b, h,..) hoặc nguyên âm (a, o, i, e,…) gần nhất với âm thanh của bé tạo ra để chọn thành 1 từ có ý nghĩa để bắt đầu dạy bé.
• Phải tìm và kết hợp với một vài món đồ chơi bé yêu thích nhất hoặc đồ ăn bé yêu thích.
• Kết hợp với ngôn ngữ cử chỉ tuỳ theo bé (American Sign Language – ASL)

Đối thoại đơn giản (Intraverbal Fill-in) gồm có:

• Ready, Set, “Go”
• A, B, “C”
• I Love “you”
• 1, 2, “3” (Tieng anh)
• Một, Hai, “Ba” (Tiếng Việt)
• Twinkle, twinkle, Little “Star”
• Up, “Down”
• A cow says “Moo Moo”
• A sheep says “Baa Baa” 
• Hoặc những bài hát nào bé yêu thích khác

Cũng có thể dùng Intraverbal Fill-in để taọ nhiều cơ hội cho con nói và phát triển vốn từ vựng.

• You open the “door”
• You play with “car”/”ball”/”block”
• You brush your “teeth”
• You wave your “hand”
• You eat “food”
• Write with a “pencil”/”marker/”pen”
• Socks and “shoes”
• Drive a “car”
• Drink from a “cup”
• Sleep in a “bed”
• A bird flies in the “sky”

Tất cả những gì sử dụng hàng ngày như câu nói, bài hát, đọc kinh,… đều có thể sử dụng như trên.

Bậc cao hơn của Đối Thoại (Intraverbal) là trả lời câu hỏi (Wh-questions) khi người khác hỏi.

Bậc tiếp theo là Đối Thoại về những vấn đề đã xãy ra hoặc không thể nhìn thấy được trong môi trường hiện tại.

Xin lưu ý ngoài Intraverbal Fill-in đơn giản ở trên để tạo cơ hội cho trẻ bật ra âm thanh thì theo nguyên tắc phải dạy trẻ Yêu Cầu (mand) va Gọi tên (Tact) trước khi dạy Đối thoại (Interverbal) để trẻ có vốn từ vựng trước.

Nguồn Tham Khảo:

Verbal Behavior Book